Δια Βίου Μάθηση, Αβεβαιότητα και Ανθρώπινο Κεφάλαιο

Η δια βίου μάθηση συμβάλλει στη προσωπική ανάπτυξη, τη κοινωνική ένταξη και την ενεργό συμμετοχή στα κοινά, ταυτόχρονα συνεισφέρει και στην ανταγωνιστικότητα και την απασχολησιμότητα του ατόμου. Η δια βίου μάθηση συνδέεται έτσι στενά με την έννοια του ανθρώπινου κεφαλαίου, καθώς αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για την ανάπτυξη του. Το ανθρώπινο κεφάλαιο αποτελεί το σύνολο ευφυΐας, γνώσεων, ικανοτήτων, δεξιοτήτων, εμπειριών και κατάρτισης που κατέχουν ατομικά και συλλογικά οι άνθρωποι σε έναν πληθυσμό. Πιο τεχνικά, το ανθρώπινο κεφάλαιο εκλαμβάνεται ως ένα μέσο παραγωγής ανάλογο με τα φυσικά μέσα παραγωγής, στο οποίο πρόσθετες επενδύσεις αποφέρουν πρόσθετο προϊόν. Το ανθρώπινο κεφάλαιο έχει σημαντικό αντίκτυπο στα ατομικά οφέλη, με σύγχρονες οικονομικές θεωρίες να το καταδεικνύουν ταυτόχρονα ως ένα σημαντικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης και μεγέθυνσης. Γιατί λοιπόν δε βιώνουμε σε κάθε επίπεδο μια διαρκή προσπάθεια αύξησής του; Στη πραγματικότητα, πολλοί παράγοντες δρουν ανασταλτικά ως προς αυτό το στόχο. Τα εμπόδια στη συμμετοχή των ενηλίκων στην μάθηση και την εκπαίδευση μπορεί να εντοπίζονται στη πλευρά της προσφοράς τους (πολιτική, πάροχοι εκπαίδευσης), ωστόσο, συχνά τα πιο σοβαρά εμπόδια –ιδίως στις θεσμικά πιο αναπτυγμένες κοινωνίες– προέρχονται από την πλευρά της ζήτησης, η οποία προσδιορίζεται από μια σειρά από παράγοντες (έλλειψη κινήτρων, χρόνου, εισοδήματος, πληροφόρησης, κ.α). Κοινός παρονομαστής σε κάθε περίπτωση είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν βλέπουν τη μάθηση να εκτιμάται ή να ανταμείβεται επαρκώς και ως εκ τούτου αποτυγχάνουν να αντιληφθούν τα οφέλη της. Αυτή η στάση απέναντι στη μάθηση μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός πως κάθε μεταβλητή στην εξίσωση της ζήτησης για μάθηση, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, εξαρτάται από τα επίπεδα αβεβαιότητας που επικρατούν στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον και στην ίδια τη προσδοκώμενη απόδοση της επένδυσης μέσω της εκπαίδευσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας θεωρούνται αποτρεπτικοί παράγοντες για κάθε επένδυση, κάτι που έχει εφαρμογή και για την επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Οι ευμετάβλητες συνθήκες στην οικονομία και στην αγορά εργασίας ως αποτέλεσμα ραγδαίων τεχνολογικών μεταβολών, αλλά και οικονομικών διακυμάνσεων, καθιστούν επισφαλή τα αναμενόμενα αποτελέσματα της μάθησης και μεταβάλλουν τα κίνητρα των ατόμων και την αντίληψη των κοινωνιών για επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο, δημιουργώντας έτσι το κενό μεταξύ του αποθέματος ανθρωπίνου κεφαλαίου και του δυνητικά βέλτιστου επιπέδου του. Εδώ, λοιπόν, επικεντρωνόμαστε στην ανάλυση της επίδρασης της αβεβαιότητας στην επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο, δείχνοντας πως η απόδοσή της σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο μειώνεται από την ύπαρξη υψηλής αβεβαιότητας, κάτι που μπορεί να ερμηνεύσει την σχετική μειονεκτική θέση της ελληνικής κοινωνίας.